Kalabalık, sıcak, gürültülü, telaşlı metro sistemleri en katı kentlinin bile akıl sıhhatini test edebilir, lakin dünyanın en büyük kentlerini onlarsız hayal edebiliyor musunuz?
Her yıl milyonlarca insan kentlere akın ettikçe, verimli toplu taşıma kent hayatı için her zamankinden daha kritik hale gelecek.
Daha çok Kuzey Amerika dışındaki metrolar olarak bilinen metrolar, hizmet verdikleri kentler kadar çeşitlidir. Bu metrolar, elle kesilmiş klostrofobik Viktorya periyodu “tüp” tünellerinden, yüzyılın başından kalma şık çelik viyadüklere ve tam otomatik trenlerin hizmet verdiği hiper-modern yeraltı katedrallerine kadar her şeyi kapsıyor.
Hepsini birbirine bağlayan şey, inanılmaz mühendislikleri, insanların ve kentlerin hayatlarında oynadıkları roldür.
İşte en çok beğendiklerimizden bir kaç tanesi…
LONDRA METROSU
Dünyanın birinci ve hala en büyük metro ağlarından biri olan Londra’nın yer altı demiryolu çizgisi, Paddington ve Farringdon ortasındaki caddelerin altından buharlı trenlerin geçişiyle Ocak 1863’te açıldı. Sistem o vakitten beri 250 istasyondan 272 istasyona hizmet verecek formda 400 kilometreye kadar uzatıldı.
Dört milyondan fazla Londralı ve ziyaretçi her gün bu “tüp”ü kullanıyor, lakin ismine karşın sistemin büyük bir kısmı (%55) altından çok yer üstünde bulunuyor. Ağ, etraftaki Essex, Hertfordshire ve Buckinghamshire ilçelerine kadar uzanıyor.
Bir toplu taşıma sisteminden çok daha fazlası olan Londra Metrosu global bir kültürel simgedir (kırmızı, beyaz ve mavi dairelerin kopyaları dünyanın her yerinde bulunabilir) ve yüzyılı aşkın bir müddettir ulaşım mimarisi ve dizaynında dünya önderidir.
Bu olmasaydı Londra’nın dünyanın en büyük kentlerinden biri haline gelmesi imkansız olurdu.
PEKİN METROSU
Pekin dünyanın en uzun ve en ağır metro sistemlerinden birine konut sahipliği yapıyor.
Londra’nın birinci metro çizgisinden bir asırdan fazla mühlet sonra açılmasına karşın, Çin’in Pekin Metrosu süratle büyüyerek dünyanın en uzun ve en ağır sistemlerinden biri haline geldi.
1971’de açılan bu sınır, şu anda Çin’in başşehri ve etrafındaki bölgeler boyunca 860 km’yi aşan yol boyunca uzanan ve Kovid-19 salgınından evvel günde 10 milyondan fazla seyahat gerçekleştiren 490 istasyonuyla (2018’de 3,84 milyar yolcu) 27 çizgiden oluşuyor.
Hatların altısı şoförsüz trenlerle büsbütün otomasyona tabi tutuluyor. Öbür birçok Çin toplu taşıma sistemi üzere bu da büyüyen bir kentin taleplerini karşılamakta zorlanıyor.
Pekin, sistemini 2025 yılına kadar 620 milden fazla aralığa ve günde yaklaşık 18,5 milyon seyahate çıkarmayı planlıyor. Kronik trafik sıkışıklığına karşılık kentte, 2025 yılına kadar seyahatlerin %60’ının toplu taşıma ile yapılması hedefleniyor; bunların %62’si metroyu kapsayacak.
Dört mile kadar bir seyahat için fiyatlar yalnızca 0,40 dolardan başlıyor, lakin uzunluğu 1,3 cm kadar olan çocuklar, 65 yaş üstü, polis ve ordu gazileri, askeri işçi ve engelli vatandaşlar fiyatsız seyahat ediyor. Trenlerin bu kadar düzgün kullanılmasına şaşmamalı!
KOPENHAG METROSU
En eskisi, en uzunu ya da en ağırı olmayabilir, fakat Danimarka’nın başşehrinin otomatik Metro trenleri, haftanın yedi günü, günde 24 saat çalışarak 39 tertemiz ve şık istasyonu birbirine bağlamaktadır.
Uluslararası metro demiryolu profesyonelleri tarafından birçok defa “dünyanın en uygun metrosu” seçilen metro, birinci kısmının açıldığı 2002 yılından bu yana bir milyardan fazla yolcu taşıdı.
Harika Scandi dizaynının meskeni olarak övünen bir kentten bekleyeceğiniz üzere, sistem kolay, fonksiyonel lakin ilgi alımlı bir tasarım ideolojisiyle öbür yerlerdeki eski ve daha büyük Metro sistemlerinden epey farklı olarak sakinleştirici bir ortamı mevcut.
Bugün, günde 300.000’den fazla kişi, Kopenhag’ın bisiklet merkezlerine, otobüslerine ve yer üstü trenlerine sıkıntısız bir formda bağlanan dört sınır üzerindeki “M” trenlerini kullanıyor.
Trenler memleketler arası standartlara nazaran kısa olmasına karşın inanılmaz derecede sık sefer haline ve günün büyük kısmında her iki dakikada bir hareket etmektedir. Gerçek bir şoför olmasa da her yaştan çocuk, şayet ön koltukları dolduracak kadar şanslılarsa hayal güçlerini trenleri “sürmek” için kullanabilir!
PARİS METROSU
Paris Metrosu’nun Hector Guimard tarafından tasarlanan “art nouveau” üslubu giriş saçakları dünya çapında biliniyor.
Çoğunlukla kent sonları içinde yer alan 16 çizgideki 308 istasyonla Paris Métropolitain – ya da kısaca Métro – 1900’den bu yana dünyanın en ikonik kent görünümlerinden kimilerini sunuyor.
İster Eyfel Kulesi yakınındaki Bir Hakeim Köprüsü üzerinde Seine Irmağı’nı geçmek, ister 20. yüzyılın başındaki çelik yapıların çatıları ortasında takırdatmak olsun, 1, 2, 5 ve 6 numaralı çizgilerin yükseltilmiş kısımları, kentin günlük hayatına kısa bir bakış için görülecek yerlerdir.
Londra Metrosu üzere Paris Metrosu da dünyaca ünlü simge yapıları, müzeleri ve sanat galerilerini birbirine bağlayan kentin kültürel dokusunun bir kesimidir.
Hector Guimard’ın ikonik arka nouveau giriş saçakları dünya çapında biliniyor lakin mimari ilgi burada bitmiyor. Çizgi 11’deki Jules Verne steampunk stili Arts-et-Metiers, Sınır 4’teki şık Cité yahut Sınır 14’teki Gare de Lyon’daki brütalist tropik bahçe üzere yeraltı istasyonları, standart beyaz kiremitli tünellerle cazip bir kontrast oluşturuyor.
Paris, mobiliteyi geliştirmek için yeni ve uygunlaştırılmış otomatik Metro çizgilerine milyarlarca dolar yatırım yapıyor, lakin elle çalıştırılan klasik kapılara sahip eski trenler, hareket halindeyken lokal halkın dışarı fırlaması nedeniyle birinci sefer gelen ziyaretçileri şaşırtmak ve alarma geçirmek için hala ortalıkta dolaşıyor!
TOKYO METROSU
Tokyo Metrosu günün 24 saati çalışır.
Tokyo metrosu deyince aklınıza ne geliyor? Büyük ihtimalle bu, beyaz eldivenli Oshiya’dır; aslında tıka basa dolu olan metro trenlerine mümkün olduğu kadar çok vücut sığdırmak için kullanılan profesyonel “iticiler”.
Yaklaşık 14 milyonu kentte yaşayan 35 milyondan fazla beşere mesken sahipliği yapan dünyanın en büyük metropol bölgesinde verimli ve muteber ulaşım kritik kıymet taşıyor.
Tokyo’nun kent içi toplu taşıma ağı inanılmaz derecede ağır ve karmaşık olup, alışılmadık bir formda iki başka metro sistemi (Tokyo Metrosu ve Toei Metrosu) dahil olmak üzere en az 100 kentsel demiryolu sınırına sahiptir. Birlikte kentin en tanınmış bölgelerinin birçoklarına hizmet veren 13 çizgi ve 286 istasyona sahiptirler.
Trenlerin hassas tarifelere nazaran saatte 24 sefer yapmasına karşın, birçok istasyonun kapasitesinin çok üzerinde, kimilerinin tasarlandıklarından %200 daha fazla yolcuyla sefer yaptığı söyleniyor.
Tüm bunlar, Tokyo metrolarını ziyaretçiler için ağır bir tecrübe haline getirebilir, fakat son yıllarda çok lisanlı tabelalar, renk kodları ve istasyon numaralandırması sağlayarak bu gerilimi azaltmak için büyük gayretler sarf edilmiştir. Tertipli seyahat edenler, kimi istasyonlarda PA sistemleri üzerinden çalınan eşsiz müziklerden nerede olduklarını bile belirleyebilirler!
SEUL METROSU
Metroda telefonunuzu ve Wi-Fi temasınızı kaybetmek sizi korkutuyorsa, nelerin mümkün olduğunu görmek için Güney Kore’nin başşehrine gitmek isteyebilirsiniz.
Seul Metrosu kullanıcıları, bu ultra çağdaş kentin ileri teknoloji görünümüne yakışır formda yeraltındayken telefon görüşmelerine ve internette kesintisiz gezinmeye devam edebilir yahut trenlerin geneline yerleştirilen ekranlarda TV izleyebilirler.
Sanki bu gereğince lüks değilmiş üzere, iklim denetimli trenlerde kışın seyahat etmeyi biraz daha keyifli hale getirmek için ısıtmalı koltuklar bile var.
Tertemiz, verimli, inançlı, makul fiyatlı ve kentin birden fazla bölgesine hizmet veren birçok uzman, Seul Metrosu’nu dünyanın en güzel metrosu olarak görüyor.
Hat 1’in 1974’teki açılışından bu yana, dünyanın her yerinden kentsel ulaşım planlamacılarının ilgisini çeken, Kore teknolojisinin bir vitrini haline geldi. Dokuz sınırıyla, şu anda 312 kilometre ve 288 istasyonu kapsayan ve günde neredeyse 7 milyon yolcu taşıyan dünyanın en büyük metro ağlarından birini oluşturuyor.
NEW YORK METROSU
Hizmet verdiği kentin toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatına ayrılmaz bir biçimde dokunan bir öteki demiryolu da New York City’nin dünyaca ünlü metrosudur. Kentin kendisi üzere NYC Metrosu da asla uyumaz ve yılın 365 günü, 24 saat çalışır.
665 mil (1.070 kilometre) uzunluğunda, mahallî olarak “tren” olarak bilinen 25 sınırı ve 472 istasyonuyla Kuzey Amerika’nın aşikâr bir araya nazaran en uzun ve en ağır ağıdır ve dünyanın en büyük metro operasyonlarından biridir.
Günde 3,5 milyondan fazla yolcu taşıyor ve “yerel” ve “ekspres” trenlerin çalıştırılması açısından alışılmadık bir durum. Kentin beş şahrine (Manhattan, Bronx, Queens ve Brooklyn) ve ayrıyeten Staten Island’da izole bir hatta hizmet vermektedir.
Adına karşın, NYC Metrosu’nun büyük bir kısmı yer üstünden geçiyor ve ekseriyetle “The French Connection” ve “Saturday Night Fever” üzere sinemalardan tanıdık gelen, yolların iki yanında yer alan ağır perçinli çelik köprüler üzerinde çalışıyor.
Daha da fazla yer altı aksiyonu için hayranlar, bir metro treninin kaçırılmasının şahane bir kurgusal anlatımı olan 1974 Walter Matthau sineması “The Taking of Pelham 123”e göz atmalı.
İlk metro çizgisi 1904 yılında açıldığında bilet fiyatı yalnızca 5 sentti. Bugün 2,90 dolardan biraz daha kıymetli, fakat seyahatler memleketler arası standartlara nazaran hala hayli makul fiyatlara sahip ve çoklukla en süratli ve en uygun maliyetli yoludur.
MEXİCO CİTY METROSU
Mexico City’nin STC Metro ağı 1969’dan beri çalışıyor.
Mexico City, kronik trafik sıkışıklığı ve boğucu kirliliğiyle ünlüdür, lakin neyse ki vatandaşlar ve ziyaretçiler, dünyadaki en ucuz tarifelerden kimilerinin keyfini çıkaran kapsamlı ve verimli bir süratli ulaşım sistemine kaçma seçeneğine sahip.
1969’da açılan STC Metrosu, şu anda New York City’den sonra Kuzey Amerika’nın en büyük ikinci metrosudur ve 12 çizgisi, 195 istasyonu (115’i yeraltı) ve 225 kilometre fazla uzunluğu var.
Çelik raylar üzerinde klasik çelik tekerlekler yerine, birçok Paris Metro sınırına benzeri bir sistem kullanan ve çelik tekerlekler üzerinde lastik tekerlekler kullanan bu araç, Mexico City’nin istikrarsız ve sarsıntıya yatkın toprağında daha yumuşak ve daha sessiz bir sürüş sunuyor.
Sistemin 1985 sarsıntısında hasar görmeden hayatta kalmasının akabinde bu kararın makul olduğu ortaya çıktı.
Zengin ve yoksulların sıklıkla farklı ömürler sürdürdüğü dünyanın en kalabalık kentlerinden birinde, STC Metrosu, üstteki sokaklardaki trafik sıkışıklığını, gürültüyü ve kirliliği önlemek için farklı toplumsal sınıfları ortak bir alanda bir ortaya getiriyor. Seyahat başına sırf 5 peso (yaklaşık 0,25 dolar) fiyatındaki sabit fiyatla, bu geniş metropolde dolaşmanın daha ucuz yahut daha süratli bir yolu yok.
SİNGAPUR SÜRATLİ TOPLU TAŞIMA
Asya’nın büyük kentlerinin birden fazla, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki birinci metro inşaatçılarının öğrendiği derslerden yararlandı. Singapur üzere kentlerdeki yolcular, küçük tüneller ve sıkışık, havasız trenler yerine daha büyük profilli trenlerin ve canlı topluluk merkezleri misyonu gören geniş istasyonların keyfini çıkarıyor.
Sadece 1987’de açılmış olmasına karşın Süratli Toplu Taşıma (MRT), güneydoğu Asya’nın en eski ve tıpkı vakitte en ağır metro ağıdır. Ağır bir halde parsellenmiş yüksek arazi kıymetleri, kenti birebir vakitte onu dünyanın en değerli metrosu haline getirdi; inşaat maliyetleri 2021 yılına kadar 111,5 milyar dolara ulaştı.
225 kilometre uzunlukta, altı sınırlı, tam otomatik ağın büyük bir kısmı yükseltilmiş durumda, lakin yeni kısımların kimileri yer altında ve kimi istasyonlar kamuya açık hava saldırısı sığınakları olarak ikiye katlı olacak formda tasarlanmış.
Hizmet verdiği kent üzere MRT de tertemiz ve verimli olmasıyla ünlüdür. Bu biçimde kalmasını sağlamak için, istasyonlarda ve trenlerde sigara içmek, içki içmek ve yemek yemek yasaktır; buna lokal halkın favorisi olan meşhur, makus kokulu durian meyvesi de dahildir!
BERLİN METROSU
3,7 milyondan fazla beşere mesken sahipliği yapan Almanya’nın başşehri, dünyadaki en ağır kentsel ulaşım ve en yeterli entegre ağlardan birine sahiptir. Birinci U-Bahn (metro) çizgisinin açılışından bu yana geçen 120 yıl, Berlin’in gördüğü II. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaşı’nda merkez üssü olarak eşsiz derecede çalkantılı geçti.
İlk kere 1902’de açılan Berlin’in en eski U-Bahn sınırları, Paris ve New York City’dekilerle benzeri niteliktedir ve pek çok özelliği paylaşmaktadır. Parlak sarı trenler, kent merkezinin altındaki küçük profilli tünellere dalmadan evvel banliyö sokaklarının üzerinde klasik çelik viyadükler üzerinde takırdıyor. Ağın en eski kısmı olan U1 Çizgisi üzerindeki ikonik Oberbaum Köprüsü’nü geçmek kaçırılmayacak bir Berlin tecrübesidir.
Bugün U-Bahn ağı, %90’ı yeraltında olan dokuz çizgi ve 174 istasyondan oluşmakta ve günde 1,5 milyondan fazla yolcu taşımaktadır.
U-Bahn’ı tamamlayan klasik kırmızı ve krem rengi S-Bahn trenleri, kent içinde daha uzun uzaklıklar için daha süratli seyahatler sağlıyor.
16 S-Bahn güzergahı Berlin’in ana arterleridir ve en kıymetli yerlerini daha geniş bölgeye bağlar. En âlâ bilineni, 1920’lerin ortasından bu yana batıdaki Zoologischer Garten’den Tiergarten parkı ve Berlin Hauptbahnhof’a (ana istasyon) geçerek Berlin Hauptbahnhof’a (ana istasyon) ve Alexanderplatz’a kadar kentin en bilinen turistik yerlerinde rakipsiz bir seyahat çeşidi sunan Komünizm periyodu Televizyon Kulesi Stadtbahn’dır.
S-Bahn ve U-Bahn trenleri, güzel organize edilmiş merkezlerde lokal otobüsler ve tramvaylarla aktarmalı olarak, bir vakitler bölünmüş olan bu kentin her köşesine ulaşan harika bir toplu taşıma ağı sağlıyor.
MOSKOVA METROSU
Moskova Metrosu’nun Sovyet devrinden kalma istasyonlarının birden fazla halk için saraylar olarak tasarlandı.
Sovyetler Birliği’nin en büyük mühendislik başarılarından biri Moskova’nın mükemmel Metro ağıydı. Çalışanları, köylüleri ve askerleri kutlamak için gösterişli bir biçimde dekore edilmiş inanılmaz büyük metro istasyonlarıyla tanınan ağ, vatandaşları nükleer taarruzlardan korumak ve onları hareket halinde tutmak olmak üzere ikili bir fonksiyona hizmet edecek halde tasarlandı.
Birçok yeni istasyon ve kent merkezinden uzakta olanlar daha az süslü olsa da, en düzgün Moskova Metro istasyonları, daha az çalkantılı vakitlerde, Çarlık saraylarından ilham alan başlı başına turistik yerler olmuştur.
21. yüzyıldaki yeni bir inşaat patlamasıyla, kent merkezindeki bir noktadan yayılan 14 hatta, ayrıyeten Koltsevaya (iç daire) ve yakın vakitte tamamlanan 57 km uzunluğundaki “Büyük Çember” çizgisine taşıdı.
Günde 8 milyondan fazla Moskovalıyı taşıyan Metro, 269 mil 432 kilometre ray ve 258 istasyonla dünyanın en ağır ve en kapsamlı metrolarından biridir.
GLASGOW METROSU
Şehir merkezini çevreleyen tek bir dairesel sınır ile Glasgow Metrosu, bir metro “sistemi” kriterlerini karşılamakta zorlanıyor lakin yaşı ve farklı özellikleriyle daha ayrıntılı tanınmayı hak ediyor.
1896’da açılan bu demiryolu, Londra ve Budapeşte’den sonra dünyanın üçüncü yeraltı demiryoluydu ve İskoç kentinin endüstriyel ve ekonomik gücünün bir sözüydü. Yaklaşık 9,5 km boyunca saat istikametinde ve saat tarafının bilakis uzanan iki küçük tünel, kent merkezini, bir vakitler gemi imali ve ağır mühendislik konusunda dünyaca ünlü olan Clyde Irmağı’nın güney ve kuzeyindeki mahallere bağlanıyor.
Başlangıçta kablolarla çalışan eşsiz trenler, 1935’te elektrik gücüne uyarlandı ve 1977-79’da çağdaş standartlara nazaran büsbütün tekrar inşa edilmek üzere kapatıldı.
Parlak renkli yeni trenler, artık beyaz boyalı olmalarına karşın demiryoluna “Saatli Turuncu” takma ismini kazandırdı. Yeni İsviçre imali trenler artık kullanıma sunuluyor ve demiryolu, tam otomatik çalışmaya geçeceğini görecek olan dördüncü periyoduna geçmek üzere.
ŞANGHAY’DA SÜRATLİ TOPLU TAŞIMA
Pekin Çin’in siyasi merkeziyse, Şangay da onun canlı yaratıcı, ticari ve finansal kalbi olarak dünyanın en kalabalık ikinci ülkesinin en büyük kentidir. Verimli toplu taşıma, son 30 yıldaki inanılmaz büyümede kritik değere sahip.
1993 yılında açılan Şangay Süratli Toplu Taşıma (MRT), dünyanın en uzun ve en ağır metro ağı haline gelmek üzere baş döndürücü bir süratle genişlemektedir. Şu anda mega kentin 16 ilçesinin 14’üne ve yaklaşık 40 milyon nüfuslu bir metropol alanına hizmet veren 19 çizgisi bulunuyor.
Dünyanın en uzun ve en ağır metro ağı unvanı için Pekin’le yarışan Şangay’ın uzunluğu şu anda 804 km’yi aşıyor, lakin daha fazla genişletilerek 2025 yılına kadar yaklaşık 1.000 km ve 25 hatta ulaşması bekleniyor. O vakit Şangay’ın merkezinde metro istasyonundan 600 metre fazla uzakta hiçbir yer olmayacak.
408 istasyonla şu anda günde 10 milyondan fazla yolcu taşıyan metro, bir günlük rekoru 8 Mart 2019’da 13,3 milyon seyahatle inanılmaz bir sayıya ulaştı.
KİEV METROSU
Kiev Metrosu, Ukrayna’daki savaş sırasında sığınma yeri oldu.
Sovyetler Birliği tarafından inşa edilen öteki metro sistemleri üzere, Kiev Metrosu da ikili bir emele hizmet ediyor; kent nizamlı olarak Rus füze akınlarına maruz kaldığından bu özellik vazgeçilmez olmaya devam ediyor. Geniş istasyonlarda özel havalandırma ve filtreleme ekipmanlarının yanı sıra yer üstünde ve altında kapatılabilen devasa metal patlama kapıları bulunuyor.
Yeraltı demiryoluna ait planlar 1884 yılına kadar uzanıyor, lakin Kiev’in üç metro çizgisinden birincisi Kasım 1960’a kadar açılmadı; bu, Moskova ve St. Petersburg’dan sonra metroya kavuşan üçüncü Sovyet kenti oldu.
Genişleme, Ukrayna’nın 1991’deki bağımsızlığından sonra da devam etti ve 10 kent bölgesinin tamamına hizmet veren üç çizgili, 67 km uzunlekta bir ağ oluşturuldu.
Şubat 2022’den bu yana, Kiev Metrosu’nun sivil müdafaa fonksiyonu ön plana çıktı ve 52 istasyonun 47’si halka açık bomba sığınakları olarak belirlendi. Yerden 105 metre aşağıda bulunan kent merkezindeki Arsenalna istasyonu, Çin’deki bir istasyon tarafından geçilinceye kadar, yürüyen merdivenle ulaşmak beş dakika sürüyordu ve dünyanın en derin istasyonu olduğu biliniyordu.
Mart 2022’deki Rus işgalinin birinci günlerinde 40.000 kadar sakinin metro istasyonlarına sığındığı ve Lider Volodimr Zelenski’nin memleketler arası haber konferanslarına konut sahipliği yapmak için metro istasyonlarını kullandığı bildirildi. Buna karşın ağ, savaşın gölgesinde olağan havasını müdafaaya çalışan bir kentte süratli ve sık aralıklarla hizmet vererek çalışmaya devam ediyor.
CHİCAGO “L”
“The Blues Brothers”, “Ferris Bueller’s Day Off” ve “ER” dahil çok sayıda sinema ve TV gösterisinde küçük rollerle Chicago’nun “L” (“yüksek” sözünün kısaltması) süratli ulaşım sistemi, Rüzgârlı Kent’in dünyaca ünlü bir sembolüdür.
New York, Paris, Hamburg ve Liverpool dahil olmak üzere 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki pek çok ekonomik ve endüstriyel güç merkezi üzere Chicago da yeni elektrikli trenlerini sıkışık kent sokaklarının çok üzerinde yükselen çelik viyadükler üzerinde çalıştırmayı seçti. Bunlar süratle kentin tanımlayıcı özelliklerinden biri haline geldi ve ağır kent merkezindeki ekonomik büyüme için bir katalizör haline geldi.
2005 yılında Chicago Tribune okuyucuları “L”yi Chicago’nun yedi mükemmelinden biri olarak oyladı.
Her ne kadar “L” öncelikli olarak 1897’de açılan ve binalar ortasında son derece sıkı virajlar içeren kent merkezi “Loop” ile bağlantılı olsa da, ağ artık sekiz renk kodlu hatta, 145 istasyon ve 166 kilometre uzunluğuyla bir kısmı yer düzeyinde, tünellerde yahut ortalarda bulunmaktadır.
New York City Metrosu ve Kopenhag Metrosu ile birlikte dünyada 24 saat tren çalıştıran üç sistemden biridir. 2022’de “L” üzerinde 100 milyondan fazla seyahat (günde yaklaşık 320.000 yolculuk) yapıldı ve bu da onu ABD’deki en ağır ikinci toplu taşıma sistemi haline getirdi.
DELHİ METROSU
Toplu taşıma sahnesinde görece yeni olan bir öteki yer olan Hindistan’ın başşehri Yeni Delhi, birinci çizgisini 2002’de açtı. Hindistan’da Kalküta’dan sonra metroya kavuşan ikinci kentti lakin o vakitten beri süratle genişleyerek ikiden fazla metro ağıyla ülkenin en büyük ve en ağır ağı haline geldi. 2023’te 1 milyar seyahat kaydedildi.
İlk olarak 1960’larda tartışılan çağdaş bir toplu taşıma sisteminin inşası, Delhi’nin nüfusunun 1981 ile 1998 yılları ortasında ikiye katlanması ve dayanılmaz trafik sıkışıklığı ve hava kirliliği yaratmasıyla hayati değer kazandı.
Şu anda 400 kilometre rota boyunca 288 istasyonla 12 yüksek kapasiteli hatta sahip olan Delhi Metrosu, Hindistan’ın en büyük ve en ağır toplu taşıma ağıdır. Kilometre açısından dünyanın 12. en uzun sistemi ve yolcu taşıma açısından 16. en ağır sistemidir.
Delhi’ye ve yakınlardaki Faridabad, Gurgaon, Noiza ve Ghadiabad kentlerine hizmet veren Metro’nun süratli, çağdaş ve ferah trenlerinin, özel araç kullanımının ve trafik kazalarının azaltılmasına ve kirliliğin büyük ölçüde azaltılmasına yardımcı olduğu bildiriliyor.
Hindistan Merkezi Yol Araştırma Enstitüsü, metroyu kullanmanın yolculara otomobil kullanmaya kıyasla iddiası olarak günde 66 dakika tasarruf sağladığını varsayım ediyor!
HONG KONG TOPLU TAŞIMA DEMİRYOLU
Toplu Taşıma Planlamacıları, Toplu Taşıma Demiryolunun (MTR) bölgenin 7,4 milyon vatandaşına nasıl birinci sınıf hizmet ve güvenilirlik sunduğunu keşfetmek için dünyanın dört bir yanından Hong Kong’a akın ediyor.
Derin bir doğal limanın etrafında kalabalıklaşan ağır nüfuslu kent alanları ve düzinelerce adaya ve dağlık kırsal bölgeye dağılmış kasabalar olan Hong Kong, demiryolları inşa etmek için kolay bir yer değildir, lakin 1975’ten bu yana MTR kalite, verimlilik ve dakiklik açısından imrenilecek bir üne kavuşmuştur.
Düzenli olarak %99,9’luk “doğru zamanlama” oranına ulaşıyor; bu, dünyadaki öbür demiryollarının birçoklarının sırf hayal edebileceği bir sayı. MTR’nin finansman modeli de büyük beğeni topluyor.
Yeni çizgilerin inşası bölgede yeni kalkınma alanları açarak sistemin genişletilmesinin finansmanına yardımcı oldu. Modelin ilham kaynağı Tokyo’dur lakin kökeni, 20. yüzyılın başlarından kalma ikonik ‘Metro-Land’ dış banliyölerini yaratan Londra Metropolitan Demiryolu’na dayanmaktadır.
Lantau Adası ve Disneyland Resort Line’a özel yüksek süratli Airport Express ilişkisi da dahil olmak üzere on adet yüksek kapasiteli çizgi Hong Kong Adası, Kowloon ve Yeni Bölgeleri birbirine bağlamaktadır.
Bölgenin kompakt coğrafyasına karşın MTR, 150 milden fazla rota ve 99 istasyon işletiyor; ikincisi pak ve ferah olmasıyla ünlü.
MTR’nin ülke içindeki başarısı, onu Hong Kong’un çok ötesine genişlemeye, Çin ana karası, İsveç, Avustralya ve Londra’daki Elizabeth Line’ın işletme imtiyazına sahip olduğu Birleşik Krallık’taki proje ve operasyonları yönetmeye teşvik etti.
BUDAPEŞTE METROSU
Macar mühendisler, bilhassa demiryolları alanında, 19. yüzyılın sonlarında elektrikle çalışan teknolojinin birinci öncüleri ortasındaydı.
Her ne kadar Londra birinci yeraltı demiryolunu açmış olsa da, başlangıçta klasik buharlı trenleri kullanmıştı. Dünyanın birinci elektrikli yer altı metro sistemini inşa etmek Budapeşte’ye düştü.
M1 Çizgisi 1896’da tamamlandı ve kent içi toplu taşıma için radikal bir atılımdı; istasyonlarda ve tren vagonlarında elektrikli aydınlatma, çift istikametli vagonlar ve elektrik sağlamak için yer düzeyinde temas rayı yerine birinci sefer havai kablo sistemi kullanıldı.
“Küçük Yeraltı” olarak bilinen M1, Andrássy Meydanı’ndan Városliget’e (Şehir Parkı) kadar kentin Peşte tarafındaki Andrássy Bulvarı’nın altından geçiyor.
Tramvaylar ve elektrik çizgileriyle şık sokak görüntüsünü bozmadan kent sakinlerini parka taşımak üzere tasarlanan sınır, son 120 yılda pek çok değişiklik geçirdi lakin küçük trenleri, daha geniş dört çizgili bir ağın modülü olarak hâlâ günde yaklaşık 80.000 yolcu taşıyor. 1970 ile 2014 yılları ortasında genişletildi.
CNNİnternational
